به نقل از «ایمنا»

«میرزاآقا امامی»؛ از زنده کردن هنر سوخت تا گمنامی در دوران معاصر

تاریخ انتشار: ۴ اردیبهشت ۱۴۰۲ | کد خبر: ۳۷۵۹۵۱۵۰

«برای من دلیل ناشناخته بودن حاج میرزا امامی در عصر حاضر مورد سوال بود، حتی در جست‌وجوی‌های اولیه متوجه این نکته شدم که از حاج‌میرزا آقاامامی تنها چهار اثر برای عموم قابل‌رؤیت است.»

به گزارش خبرنگار ایمنا، میرزاآقا امامی از احیاگران سنت نگارگری افول‌یافته مکتب صفوی بود که برای نخستین‌بار تکنیک معرق سوخت و چرم را با نگارگری پیوند داد.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

استاد وی میرزارضی صنیع‌همایون از نقاشان و مذهبان برجسته ایران بود و میرزاآقا با مهاجرت به تهران و حضور در مجمع‌الصنایع دولتی مبارکه در الماسیه تهران، شیوه اصیل هنرهای ایرانی را نزد او آموخت.

آثار امامی در مینیاتور به دو بخش تقسیم می‌شود: یکی کارهایی که جنبه تقلیدی از روی کارهای استادان پیشین دارد و در واقع آزمون‌های تتبع و ممارست است و دیگر آثاری که نماینده تصرفات ذوقی آن استاد در شیوه مینیاتور است. وی در هر دو قسمت چیره دستی نشان داده است. تابلوهای مینیاتور امامی دقیق و ظریف و برای نمایشگر خوش نما و خوش حالت است و از ویژگی‌های سبک او در تصویر آن است که چهره و اندام را متمایل به فربهی نشان می‌دهد و در برخی از تابلوهایش رنگ آمیزی ضعیف به نظر می‌آید.

از طرفی امامی برای زنده کردن صنعت سوخت تصمیم گرفت این هنر را از جلد سازی به تابلوی مینیاتور منتقل کند و ساخت تابلوی سوخت را که تا آن وقت سابقه نداشت، شروع و نخست در کارگاه هنری مرحوم میرزا عباس ذوالفنون اسفرجانی که مجمع تنی چند از هنرمندان آن روزگار بود و سپس در کارگاه خود به تکمیل این هنر کوشید تا سرانجام آن را به پایه بلندی از نفاست رسانید و شاگردانی گرانمایه در این فن همچون شادروان خطایی، خوشنویس زاده و دخترش زینت السادات امامی را پرورش داد.

همه این موارد باعث شد که این هنرمند در مکتب نقاشی اصفهان یکی از هنرمندان به نام شناخته شود. خبرگزاری ایمنا برای دستیابی به پرسش‌هایی در خصوص چرایی پرداختن به زندگینامه حاج میرزا آقا امامی، دلایل ناشناخته ماندن زندگی این هنرمند برجسته و ویژگی آثار این هنرمند گفت و گویی را با مهدی وفامهر، نویسنده و پژوهشگر هنر ترتیب داده است که در ذیل می‌خوانید:

درباره مهدی وفا مهر:

مهدی وفامهر دارای کارشناسی نقاشی و کارشناسی ارشد تصویر سازی است.

پایان نامه دوره کارشناسی ارشد وی در خصوص زندگی و آثار هنری حاج میرزا امامی است به طوری که در یک دوره سه ساله در خصوص زندگی این هنرمند به پژوهش پرداخته و ماحصل کار را در قالب یک مجموعه کتاب به چاپ رسانده است.

وی در حوزه کار عملی در هنر دوره معاصر فعالیت داشته و در دوره کارشناسی ارشد در زمینه پژوهش هنر کار کرده است.

از جمله علاقه مندی های وی می‌توان به فعالیت در زمینه مدیریت هنری و هنر گردانی اشاره کرد.

در پایان نامه ارشدتان با محوریت حاج میرزا امامی به چه نتایجی دست یافتید؟

هنگام انتخاب موضوع این پژوهش یکی از دغدغه‌های بنده تازه بودن و کمتر پرداخته شدن به آن بود. در آن زمان یعنی سال ۱۳۸۵ هنگام آغاز این پژوهش افزون بر اینکه تازه و نو بودن موضوع مهم بود، در عین حال مربوط بودن آن با شهر من و هنر اصفهان از دیگر ویژگی‌های قابل توجه برای بنده بود. پس از بررسی‌های لازم دریافتم که دو هنرمند متاخر به نام‌های حاج میرزا آقا امامی و دیگری حاج مصور الملکی از هنرمندانی هستند که به رغم شهرت فراوان و پر کار بودن در عصر خود، اما اکنون کم‌تر فردی آنها را می‌شناسد و به نوعی نسل معاصر، دانشجویان و هنرجویان نسبت به این دو هنرمند شناخت ندارند.

برای من نیز دلیل ناشناخته بودن حاج میرزا امامی در عصر حاضر مورد سوال بود حتی در جست‌وجوی‌های اولیه متوجه این نکته شدم که از حاج میرزا آقا امامی تنها چهار اثر برای عموم قابل‌رؤیت است به طوری که یکی در موزه هنرهای تزئینی اصفهان، چند مورد دیگر در کاخ‌های پهلوی (دو اثر در کاخ صاحبقرانیه) در تهران و دو اثر هم در موزه هنرهای ملی ایرانی موجود است.

با ابن وجود این پرسش برای من به وجود آمده بود که چنین هنرمندانی با چنین عظمت، قدرت و اعتبار در زمان خویش اینقدر ناشناخته باقی مانده بودند و کتاب و اثری از آنها به چاپ نرسیده بود. از این رو تصمیم بنده به پژوهشی در خصوص زندگینامه حاج میرزا آقا امامی منجر شد.

آثار حاج میرزا آقا امامی دارای چه ویژگی‌های هنری است؟

در جست‌وجوی‌های اولیه در خصوص حاج میرزا آقا امامی متوجه مدیریت بسیار قدرتمند هنری ایشان شدم زیرا وی از کارگاهی مملو از شاگردان متعدد و دهها تولیدات برخوردار بوده است از هنر سوخت معرق گرفته تا کار روی تابلوهای مینیاتور و اقلام هنری مانند دستبند، عاج و… و حتی طراحی نقشه فرش و تولید قالی و این گونه بوده که مجموعه وسیعی از تولیدات را می‌توان در آثار هنری وی مشاهده کرد.

حاج میرزا آقا امامی برای گسترش کارگاه‌های خود به شهرهای مختلف سفر کرد و تمامی این موارد منوط به یک مدیریت هنری قوی بوده است به همین دلیل بازار گسترده‌ای تشکیل شده بود و همه وی را می‌شناختند. البته این نکته را باید یادآوری کرد؛ هنر از یک پیشینه کهن و دیرینه ای در خاندان‌های امامی‌های اصفهان برخوردار است به طوری که عموهای ایشان هم کارگاه‌های گسترده هنری داشتند و پدر وی دستی در هنر داشته است و به طور کلی از قدیم الایام این خاندان شناخته شده بودند؛ به ویژه پس از زمانی که هنرشناسان غربی به هنر ایران توجه کردند و شرق شناسان هم وقتی این آثار را مشاهده می‌کنند، یک بازار گسترده‌ای از اشیا هنری ایرانی به وجود می‌آید به نحوی که این آثار در موزه‌ها نگهداری می‌شد.

امامی‌ها بخشی از این اثار را تولید و مرمت می‌کردند. بخش دیگری از فعالیت انها به کهنه سازی اختصاص داشت یعنی یه شیوه قدما کار تولید می‌کردند و سپس در پی گسترش گردشگری و توریسم در پهلوی دوم بازار ان ها از جمله بازارهای تضمین شده محسوب می‌شد به طوری که حاج میرزا آقا امامی این کار را ادامه می‌دهد به همین علت شهرت بسیاری را کسب می‌کند. از سوی دیگر دلالان یهودی این آثار را که شامل نقاشی رو عاج که به صورت کمربند، دستبند و انگشتر استفاده می‌شد یا نقاشی مجالس مختلف روی درب‌های چوبی (۶۲ مجلس از داستان‌های شاهنامه که روی درب نقاشی شده یا نقاشی داستان حضرت سلیمان و بلقیس روی یک درب) که چند نمونه آن را در کتاب خود اشاره کردم، خریداری و به اروپا منتقل می‌کردند.

از دیگر فعالیت خاندان حاج میرزا آقا امامی این بود که با توجه به وسعت کارگاه‌های هنری و توجه به این موضوع که با ورود چاپ، کتاب‌های قدیمی و سنتی فاقد مشتری بودند، با استفاده از هنر سوخت که تا پیش از آن روی جلد و در ابعاد کوچک استفاده می‌شد نقاشی‌ها و کارهای هنری را با همان تکنیک قبل روی جلدهای چرمی، روی تابلوهای بزرگ کار می‌کردند و این نوآوری بود البته تولیدات آثاری مانند مینیاتورها که پیش از این در هنر اصفهان بود، در خاندان امامی هم جریان داشت.

همین تابلوی سوخت چرم یک ابداع بود یعنی هنر کاربردی که پیش از این روی جلدبود را روی تابلوهای در ابعاد بزرگ کار می‌کردند و در واقع یکی از اثرهای موزه هنرهای ملی است. ابعاد مرکزی خود این تابلو یک متر در یک و نیم متر است. از دیگر ویژگی‌های این تابلو این است که نه تنها در زمینه بلکه در قاب تابلو به صورت نفیس کار می‌کردند.؛ مجموعه گستردگی کار، این نوآوری، بازار خوب و بالابودن وسعت کار باعث توجه در آن عصر بوده است. سپس به مرور زمان توجه به این هنر کمرنگ‌تر شده و موجب می‌شود که از شهرت آنها در دوره معاصر کاسته شود.

چرا با وجود آثار شاخص حاج میرزا آقا امامی، وی در عصر حاضر ناشناخته باقی مانده است؟

همین پرسش هم برای من عجیب بود، حتی چهار سال گذشته با شرکت در بزرگداشتی که در تخت فولاد در ارتباط با وی برگزار شده بود، موضوع سخنرانی من به همین پرسش اشاره داشت که چگونه است که چنین هنرمندی که در عصر خویش نه تنها در سطح داخلی بلکه حتی در سطح بین المللی و منطقه خاورمیانه معروف و در میان هنرمندان غربی شناخته شده بود اکنون شناخت کمی نسبت به وی وجود دارد؟

آثار این هنرمند به دلیل اینکه از بازار خارجی برخوردار بود، به کشورهای دیگر صادر می‌شد، بخش دیگر این آثار آنتیک بوده و در اختیار مجموعه داران خصوصی قرار می‌گرفت زیرا آنها علاقه‌ای به چاپ کتاب و اطلاع رسانی عمومی علاقه‌ای نداشتند و آثار کمی از آنها در معرض دید عمومی قرار داشت. حتی در دوره پهلوی چند آثار موجود در کاخ‌های شاه قابل‌رؤیت نبوده است، شاید یک الی دو موزه دارای این آثار بودند زیرا موزه‌های هنری پس از فوت این استاد تشکیل شدند و در آن فضا به ارائه کار قدما، هنرمندان قاجار یا ماقبل آن و هنرمندان معاصر می‌پرداختند. به طور مثال حسین بهزاد در فضای معاصر مورد توجه قرار گرفت و با سیستم‌های سیاسی نیز ارتباط داشته است. به نظر بنده اینها دوره‌های بینابینی است که موجب می‌شوند که درخصوص کارشان نه آثاری قابل مشاهده نباشد و در دسته بندی موزه‌های معاصر و کهن قرار نگیرند.

مشهورترین اثر حاج میرزا آقا امامی چه بود و از چه ویژگی‌هایی برخوردار است؟

هریک از آثار این هنرمند از ویژگی خاصی برخوردار است و دشوار است که به عنوان مشهور ترین اثر به آن اشاره کنم اما اینکه چه کاری بیشتر در معرض عموم بوده و برای همه مردم قابل‌رؤیت باشد، طرح گل و مرغ که روی یک جعبه وجود داشته مربوط به آقای ادیب برومند تصویر آن روی پانصد تومانی‌هایی دوره قبل (دهه هشتاد) نقش بسته بود.

اثری از این هنرمند در خارج از کشو ر که به امضای فرد دیگه ای رسیده باشد، موجود است؟

نکته‌ای که در خصوص امضا هنرمند باید بدان اشاره کنم این است که در یکی از فصل‌های کتاب ابن هنرمند هم به آن پرداختم. کارکاه این هنرمند در دوره‌ای مانند دوره آقای فرشچیان (که نزد ایشان مراجعه و کارگاه حاج میرزا آقا با چند شاگرد را توصیف می‌کند)، به حدی گسترده بوده که بعضی از شاگردان برای سال‌ها در این کارگاه می‌ماندند.

به طور مشخص استاد حسین اسلامیان و استاد حسین خطایی یکی بیش از ۱۳ سال و دیگری بیش از ۲۰ سال در کارگاه ایشان مستقر بودند. یعنی این کارگاه به مثابه کارگاه‌های دوره صفویه بوده که توصیف آن در منابع موجود است به طوری که کار به صورت گروهی صورت می‌گرفت، گاهی اوقات طرح اصلی را دستیار ارشد می‌زد و قسمت‌های دیگر را مابقی افراد انجام می‌دادند و استاد نهایی یک قلمی روی چهره‌ها می‌زد که می‌توانست حاج میرزا آقا مامی بوده باشد اما در نهایت اثر به امضای سر پرست کارگاه یا استاد ارشد می‌رسید بنابراین آثاری دارای امضای ایشان است و در اصالت آنها هم تردیدی وجود ندارد اما در این میان رگه‌هایی از طرح و قلم مانند استاد خطایی را نیز می‌توان مشاهده کرد.

از سوی دیگر در حیات ایشان چهار فرزندشان دستی در کار داشتند به نحوی که در یک دوره‌ای در کارگاه او مشغول بودند و در یک دوره‌ای یکی از فرزندان از ایشان جدا می‌شود و به مثابه ایشان آثار امضا می‌کرد و حتی در مصاحبه‌ای که سال ۱۹۴۵ در روزنامه نیویورک تایمز به چاپ رسیده عنوان می‌کند، که منم امامی هستم. اما اینکه شخص دیگری اثر ایشان را امضا کرده باشد، نشنیدم زیرا در طراحی آثار آنها سبک و سیاق متفاوت است یا در مورد کارهای سوخت، تکنیک دشواری وجود داشته و کسی نمی‌توانست این ظرافت را به اعمال کند.

آثار بسیاری از هنرمندان معاصر از قدیم در خارج از کشور وجود داشته که به نام هنرمند دیگری زده شده است و کلکسیون داران به نام هنرمند دیگری از آن نام بردند. آیا اثار حاج میرزا آقا امامی به این سرنو شت دچار شده است یا خیر؟

اگر این اتفاق می‌افتاد این اثر متعلق به هنرمند هم ارز اقای امامی یا هم دوره ایشان نبوده است زیرا آثار وی خیلی قیمتی بوده و دارای امضا بوده است و دلیل نداشته که کسی اثر را به نام اثر دیگری بزنداما نه در مورد میرزا آقا یا میرزا آقا در جوانی دارای اطلاعات اندک یا فاقد اطلاعات هستیم یا در کارگاه‌های دیگر اساتید خاندان امامی مشاهده می‌شود که آثاری تحت عنوان کهنه سازی ساخته می‌شود یعنی با وجود ابراز علاقه هنرشناسان غربی نسبت به این اثار، آنها به سبک آثار صفوی، کار تولید کرده و امضا هنرمندان صفوی را درج می‌کردند یا خود میرزا آقا امامی اثری دارد با این عنوان که «به سفارش امیر تیمور گورکانی» که مربوط به دوران قدیم است. اثاری به نام هنرمندان صفوی و بعد در کتاب‌های هنر با روش‌های آزمایشگاهی بیشینه یابی شدند که متعلق به قرن ۱۹ هستند چه بسا در موزه، قبل تر به نام هنرمندان صفوی امضا شده بودند اما در آن بازنگری شد.

در کتابی که درباره این شخصیت به نگارش درآورید به چه محورهایی از این شخصیت پرداخته شده است؟

این کتاب با عنوان «زندگی و آثار هنری حاج میرزا آقا امامی» در ۳۰۵ صفحه به صورت تمام مصور منتشر شده است. که دارای سه بخش عمده از قبیل زندگی حاج میرزا آقا امامی و پیشینه و خانواده است و بخش دوم به معرفی آثار و دسته بندی تکنیکی اثار اشاره دارد زیرا این هنرمند روی پارچه، کاشی صندوقچه‌های چوبی به صورت زیر لاکی و مینیاتور، چرم دارای طرح بوده است حتی یکی از کارهای جالب و عجیب این هنرمند «آرتورپوپ برای نمایشگاه هنر ایران» در لندن و فیلادلفیا بوده است که در یکی از نمایشگاه‌ها یک ماکت یک سوم از مسجد شاه اصفهان و در دیگر نمایشگاه یک سر در از مسجد شاه را نشان می‌دهد که نشان دهنده این است که یک بخشی از این اثار را حاج میرزا آقا امامی در کارگاه کارکرده است.

بخش سوم از نظر محتوایی، روایی و موضوع داستان‌های آثار بررسی شده است. یعنی اثاری که صرفاً تزئینی بودند یا روایت با شعر داشتند، از هم جدا شدند. چاپ نخست این کتاب در سال ۹۰ توسط حوزه هنری اصفهان و چاپ دوم هم پس از آن انجام شد. طراح جلد آن هم «هما دلبرای» از گرافیست‌های معاصر است.

سخن پایانی:

هنر سوخت، هنر ویژه با تکنیک بسیار بالاست و اکنون دختر ایشان به نام زینت السادات امامی دارای اثاری با استفاده از این تکنیک بوده و حتی در حال خلق آن هستند.

کد خبر 656655

منبع: ایمنا

کلیدواژه: گفت وگو با هنرمندان گفت و گو با هنرمندان با مفاخر اصفهان شهر شهروند کلانشهر مدیریت شهری کلانشهرهای جهان حقوق شهروندی نشاط اجتماعی فرهنگ شهروندی توسعه پایدار حکمرانی خوب اداره ارزان شهر شهرداری شهر خلاق نام هنرمند قابل رؤیت هنر سوخت برای من دوره ای

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.imna.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایمنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۷۵۹۵۱۵۰ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

بومی سازی تبدیل پسماند پلاستیک به سوخت جامد

به گزارش خبرنگار خبرگزاری صدا و سیما، این سوخت غیرآلاینده است و می‌تواند جایگزین مازوت شود.

کد ویدیو دانلود فیلم اصلی به گفته مسئولان این شرکت دانش بنیان، سوخت‌های جامدی که از این دستگاه خارج می شود، قابلیت اشتعال چندین برابری سوخت‌های سنگین را دارد.